REBECA COLLADO | Xoves 13 febreiro 2014 | 10:31

Hai recordos fermosos, doces, tenros. Pero tam?n hai recordos tristes, horribles e desgarradores. ? dif?cil e duro revivir alg?ns momentos que deixaron a alma marcada para sempre. Pero o silencio non ? bo compa?eiro. ?s veces o silencio ? preciso, alivia, calma e reconforta, pero uns o?dos que escoiten aquilo que non debemos esquecer poden curar as feridas m?is profundas.

Lembranzas desde o silencio ? o ?ltimo libro do profesor e historiador Enrique Barrera e recolle as historias e recordos da represi?n franquista que os veci?os do barrio de Canido gardan na s?a memoria. A obra pres?ntase este venres, ?s 20:00 horas, no Ateneo Ferrol?n. FERROL360 charlou co autor para ofrecervos un pequeno adianto.

FERROL360 – No libro rec?llense testemu?as, as? como un listado e informaci?n sobre as persoas do barrio de Canido asasinadas durante a represi?n. A?nda que os n?meros son fr?os, aproximadamente, cantas persoas sufriron esa situaci?n?
ENRIQUE BARRERA – Temos a cifra exacta, ou moi aproximada, das v?timas asasinadas en Ferrol. Na metade, m?is ou menos, das actas de defunci?n, dos certificados, aparece a r?a do morto. Polo tanto, sabemos a que barrio pertenc?a, a?nda que tam?n hai que falar coa xente e recoller testemu?as orais. En Canido temos identificadas a 25 persoas, 23 homes e 2 mulleres, asasinadas e paseadas. Seguramente hai m?is, pero non os podemos identificar ou situar.

360 – Anal?zase a situaci?n social do barrio nos anos 30. Como era?
EB – Era un barrio que fisicamente estaba dentro do que eran as antigas murallas de Ferrol e estaba separado, segregado. Era un barrio obreiro, un barrio de esquerdas, cun nivel educativo algo mellor que a media que hab?a en Ferrol. Unha parte importante dos veci?os ti?an hortas e animais e, en certo modo, subministraban alimentos aos barrios de A Magdalena e Esteiro. Hab?a tam?n un pequeno tecido industrial. Era un barrio de persoas traballadoras, cun forte esp?rito comunitario e de identidade porque primeiro eras de Canido e logo de Ferrol.

360 – Por ser de esquerdas sufriu dalg?n xeito unha represi?n m?is dura?
EB – Os barrios que m?is sufriron a represi?n, en proporci?n ao n?mero de habitantes, foron Canido e Esteiro. Eran os barrios obreiros. O barrio de A Magdalena era un barrio m?is conservador, m?is de clase media, de dereitas, de militares e houbo represi?n pero en menor medida. Na r?a Alegre, que atravesa o barrio, cada 3 ou 4 portais hab?a un morto. As historias son todas moi tristes e graves. Canido era un barrio pequeno, dunhas 3.000 persoas, e todos os mortos impactaban no conxunto porque eran veci?os que viv?an moi preto. Se quitas ?s mulleres e unicamente quedas cos homes de entre 18 e 60 anos, que son os que contemplaba a represi?n, quedan 800 e pode dicirse que de cada 100 persoas 3 ou 4 foron asasinadas.

360 ? ? habitual facer un estudo deste tipo centr?ndose nun ?nico barrio?
EB – Non ? nada habitual. Era unha cousa ? que ti?a bastante medo porque hai estudos feitos de cidades, pero non estudos dun barrio segregado como me comentou a xente da Asociaci?n Socio Cultural Mu??o do Vento de Canido (editora do libro). Cando fas un traballo deste tipo precisas atopar unha singularidade, dicir que ten de especial este barrio. Realmente o que me chama a atenci?n de Canido ? que ten o lugar de fusilamento dentro do barrio. En Ferrolterra fusil?base ? xente no Arsenal, no castelo de San Felipe, no cemiterio de Serantes, San Mateo e no do Val, pero eran sitios que estaban separados da poboaci?n. Pola contra, en Canido fusilaban no valado do cemiterio, que non estaba no epicentro do barrio pero si estaba dentro.

Cando os presos atravesaban o barrio para ser fusilados pasaban diante de todos os veci?os. Imaxinas que espect?culo… Est?s vendo como atravesan o barrio unhas persoas que van cara ao pared?n e os est?s vendo minutos antes da s?a morte. Ou est?s ceando tranquilamente e de s?peto escoitas un tiro porque fusilaron a algu?n. Porque se o?an, estaba a?. Escoitaban as descargas do pelot?n de fusilamento, v?an como pasaban os presos, hai escenas tremendas. Botaban serr?n para tapar as manchas de sangue, hab?a restos do cerebro incrustados nas pedras nos ocos do valado porque non limpaban. Todo iso provocaba nos veci?os un medo que de seguro non ti?an outras persoas, que a?nda que sab?an que hab?a fusilamentos non estaban tan preto.

360 ? Unha situaci?n as? marca o d?a a d?a do barrio, dos veci?os.
EB – Claro. Hai que dicir que houbo case 300 fusilamentos no cemiterio de Canido. Todos os d?as durante o mes de agosto e setembro hab?a fusilamentos e iso marca moito a un barrio. Porque non houbo vontade de integrar ? xente no que era o novo estado fascista que se creaba. Sempre se mantiveron as d?as Espa?as, a dos vencedores e a dos vencidos. Ent?n hab?a que pacificar ? retagarda; como? co terror.

360 – Consideras que xa temos recuperada a nosa memoria hist?rica ou que polo menos estamos no cami?o?
EB – Entendo que se vai superando esa idea da Rep?blica coma unha ?poca de caos e desastre que promoveu a ditadura. Niso a memoria hist?rica fixo un traballo positivo. Despois est? o tema das v?timas e dos seus descendentes e a? a?nda non se fixo un traballo de dignificaci?n. F?xose un traballo de feito, pero non de dereito. ? dicir, agora mesmo comentar que son o neto, ou fillo, dun «roxo», dunha persoa republicana que mataron ou asasinaron, xa non ? unha vergo?a. Incluso a xente s?ntese fachendosa de ter un parente que loitou pola Rep?blica. Pero oficialmente non se anularon os xu?zos, oficialmente seguen sendo delincuentes, non hai unha vontade de recuperar os restos que est?n enterrados en determinados lugares. Son v?timas de terceira categor?a.

Poder?amos imaxinar a algu?n dic?ndolle a unha vi?va dunha persoa asasinada por ETA: «Mira, cando ETA matou ? teu marido… algo far?a»? En cambio hai alcaldes e pol?ticos que din: «Se o mataron, algo far?a». Hai xente que quere recuperar os corpos dos seus para darlles un enterro digno e resulta que non lles facilitan os medios. Son v?timas de terceira e iso ? o realmente triste.

360 – Temos en Ferrol alg?n caso as??
EB – Temos desaparecidos e non sabemos onde est?n. Unha caracter?stica en Ferrol ? que os corpos que est?n enterrados en fosas com?ns son de paseados, non de fusilados. A diferencia ? que un fusilado ten unha sentenza de pena de morte, o fusila un pelot?n e logo o corpo se sabe onde est?. O paseado ? unha persoa ? que lle aplican a lei de fuga. O sacan da cadea, o levan f?ra e lle pegan un tiro, logo din que tratou de escapar. En Espa?a ?s paseados os enterraban en fosas, en cunetas. Pero en Galicia o costume era deixar os corpos visibles para que a xente os vira. Trat?base de fomentar o terror. Normalmente, ao cabo dun d?a ou dous xa recoll?an os corpos, polo tanto non temos en Galicia moitos casos de fosas por descubrir.

360 ? Como mestre est?s en contacto cos mozos, inter?sanse polo que aconteceu?
EB – Se lles falas, si. O problema ? que a xente nova non vai a charlas, pero quedan bastante impactados cando ven reportaxes, un documental ou unha pel?cula. Como O Segredo da Frouxeira ou A Pegada dos Av?s, pel?culas que est?n feitas aqu?. Porque ven que son cousas da zona, de persoas dos seus barrios e ch?malles moito a atenci?n. Pero desgraciadamente nos institutos e nos colexios o temario est? feito de tal xeito que ? bastante posible que un rapaz chegue a ter 18 anos e non tratara nunca a Rep?blica.